भारतीय इतिहासाच्या विशाल पटलावर काही व्यक्तिमत्त्वे अशी आहेत, ज्यांनी आपल्या विचारांनी आणि कार्यांनी समाजाच्या पारंपरिक चौकटींना केवळ हादरेच दिले नाहीत, तर भविष्यासाठी एका नव्या, अधिक समतावादी आणि न्यायपूर्ण मार्गाची पायाभरणी केली. अशाच द्रष्ट्या व्यक्तिमत्त्वांपैकी एक अग्रगण्य नाव म्हणजे इरोड वेंकटप्पा रामास्वामी नायकर ज्यांना आदराने ‘पेरियार’ (अर्थ: महान व्यक्ती किंवा वडीलधारी) म्हणून ओळखले जाते. त्यांची जयंती केवळ एका व्यक्तीचा जन्मोत्सव नसून, ती सामाजिक न्याय, आत्मसन्मान आणि तर्कशुद्ध विचारांच्या क्रांतीचा उत्सव आहे. या विचारांचा भारतीय संविधानाच्या निर्मितीवर आणि त्याच्या मूळ तत्त्वांवर पडलेला प्रभाव समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
पेरियार यांचे जीवन आणि विचार: आत्मसन्मानाचा लढा.
१७ सप्टेंबर १८७९ रोजी तामिळनाडूतील इरोड येथे जन्मलेल्या पेरियार यांचे जीवन म्हणजे सामाजिक विषमतेविरुद्ध पुकारलेले एक प्रदीर्घ युद्ध होते. त्यांनी समाजातील जातीव्यवस्था, ब्राह्मणवादी वर्चस्व, निरर्थक धार्मिक कर्मकांड आणि स्त्रियांची दुय्यम स्थिती यावर कठोर प्रहार केले. १९२५ मध्ये त्यांनी सुरू केलेली ‘आत्मसन्मान चळवळ’ (Self-Respect Movement) ही केवळ एक संघटना नव्हती, तर ती प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या माणूसपणाची जाणीव करून देणारी एक वैचारिक क्रांती होती. या चळवळीचा मुख्य उद्देश असा समाज निर्माण करणे होता, जिथे कोणत्याही व्यक्तीवर जात, धर्म किंवा लिंगाच्या आधारावर कोणताही अन्याय होणार नाही आणि प्रत्येकजण सन्मानाने जीवन जगेल.
पेरियार यांचा असा ठाम विश्वास होता की, खरा स्वातंत्र्य तेव्हाच मिळेल जेव्हा समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय समानता मिळेल. त्यांनी आरक्षणाचे जोरदार समर्थन केले, कारण त्यांच्या मते, हजारो वर्षांपासून शिक्षणापासून आणि अधिकारांपासून वंचित राहिलेल्या समाजाला मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी हा एकमेव प्रभावी मार्ग होता.
पेरियार यांचे विचार आणि भारतीय संविधानाची तत्त्वे: एक वैचारिक अनुबंध
पेरियार हे संविधान सभेचे सदस्य नव्हते, तरीही त्यांचे विचार आणि त्यांनी आयुष्यभर केलेला संघर्ष भारतीय संविधानाच्या अनेक मूलभूत तत्त्वांमध्ये प्रतिबिंबित होतो.
समानतेचा अधिकार (अनुच्छेद १४ ते १८): पेरियार यांनी आयुष्यभर जातीय भेदभावाविरुद्ध लढा दिला. भारतीय संविधानाने कायद्यापुढे सर्वांना समान मानले आणि जात, धर्म, वंश, लिंग किंवा जन्मस्थानावर आधारित कोणताही भेदभाव करण्यास मनाई केली. हे तत्त्व पेरियार यांच्या आत्मसन्मान चळवळीच्या हृदयाशी जोडलेले आहे.
सामाजिक न्यायाची संकल्पना आणि आरक्षण (अनुच्छेद १५ आणि १६) संविधानाने सामाजिक आणि शैक्षणिकदृष्ट्या मागासलेल्या वर्गांसाठी विशेष तरतुदी करण्याची, म्हणजेच आरक्षणाची सोय केली. पेरियार हे आरक्षणाचे प्रखर समर्थक होते. त्यांच्या मते, प्रतिनिधित्व आणि संधीची समानता प्रस्थापित करण्यासाठी आरक्षण अपरिहार्य होते. १९५१ मध्ये झालेली पहिली घटनादुरुस्ती, जी आरक्षणाचा पाया मजबूत करते, ती तामिळनाडूमध्ये पेरियार यांच्या नेतृत्वात झालेल्या आंदोलनांचाच एक परिणाम होती.
धर्मनिरपेक्षता (Secularism)पेरियार हे एक तर्कशुद्ध विचारवंत होते आणि त्यांनी धर्माच्या नावाखाली चालणाऱ्या शोषणावर टीका केली. भारतीय संविधानाने कोणत्याही एका धर्माला राज्याचा धर्म न मानता, सर्व धर्मांना समान वागणूक देण्याचे आणि प्रत्येक नागरिकाला आपल्या श्रद्धेनुसार आचरण करण्याचे स्वातंत्र्य दिले. हे धर्मनिरपेक्षतेचे तत्त्व पेरियार यांच्या विचारांशी सुसंगत आहे.
लैंगिक समानता: स्त्रियांच्या हक्कांसाठी आणि त्यांच्या स्वातंत्र्यासाठी पेरियार यांनी केलेले कार्य अद्वितीय आहे. त्यांनी बालविवाह, देवदासी प्रथा यांना तीव्र विरोध केला आणि स्त्रियांच्या शिक्षणाचे, संपत्तीच्या अधिकाराचे आणि पुनर्विवाहाचे समर्थन केले. संविधानाने स्त्रियांना दिलेले समानतेचे अधिकार आणि भेदभावाविरुद्धचे संरक्षण हे पेरियार यांच्या स्त्री-मुक्तीच्या विचारांचेच प्रतिबिंब आहे.
रामास्वामी नायकर यांची जयंती साजरी करणे म्हणजे केवळ त्यांच्या प्रतिमेला अभिवादन करणे नव्हे, तर त्यांच्या समता, न्याय आणि आत्मसन्मानाच्या विचारांना पुन्हा एकदा आपल्या मनात आणि समाजात रुजवणे होय. भारतीय संविधान हे केवळ कायद्याचे पुस्तक नाही, तर ते सामाजिक परिवर्तनाचे एक जिवंत साधन आहे. पेरियार यांनी ज्या न्यायासाठी आणि समानतेसाठी आपले जीवन समर्पित केले, ती मूल्ये संविधानाने कायदेशीर चौकटीत स्थापित केली.
आजही जेव्हा आपण जातीय अन्याय, धार्मिक कट्टरता आणि लैंगिक असमानता यांसारख्या आव्हानांना सामोरे जातो, तेव्हा पेरियार यांचे विचार आणि संविधानाने दिलेली मूल्ये आपल्याला योग्य मार्ग दाखवतात. पेरियार हे भारतीय संविधानाचे ‘अप्रत्यक्ष शिल्पकार’ होते, कारण त्यांनी त्या वैचारिक जमिनीची मशागत केली, ज्यावर संविधानाची समतावादी इमारत उभी राहिली. त्यांची जयंती आपल्याला या संविधानाच्या रक्षणासाठी आणि त्याच्या तत्त्वांना वास्तवात आणण्यासाठी कटिबद्ध होण्याची प्रेरणा देते.
