“शिक्षक हा फक्त विषय शिकवणारा नाही, तर तो माणूस घडवणारा कलाकार आहे.” ही ओळ आजही आपल्या अंतःकरणात खोलवर झिरपते. दरवर्षी ५ ऑक्टोबरला साजरा केला जाणारा जागतिक शिक्षक दिन हा केवळ सन्मानाचा दिवस नाही, तर भविष्याचा पाया रचणाऱ्या त्या व्यक्तिमत्त्वाचा उत्सव आहे, जो समाजाच्या प्रत्येक पिढीला घडवत राहतो.
शिक्षकाच्या उपस्थितीमुळेच वर्ग खोलीला अर्थ मिळतो. तो फक्त ज्ञान देत नाही, तर मूल्यांची बीजे रोवतो, विचारांना दिशा देतो आणि स्वप्नांना पंख लावतो. २०२५ मध्ये भारतातील १ कोटीहून अधिक शिक्षक १४.७१ लाख शाळांमध्ये तब्बल २३.२९ कोटी विद्यार्थ्यांचे जीवन उजळवत आहेत. प्राथमिक शिक्षणात शिक्षक-विद्यार्थी प्रमाण १०:१, माध्यमिक स्तरावर १७:१ आणि उच्च माध्यमिक शिक्षणात २१:१ आहे — हे प्रमाण राष्ट्रीय शिक्षण धोरणाच्या निकषांशी सुसंगत आहे.
शिक्षण क्षेत्रात महिलांची उपस्थितीही आश्वासक आहे. आज महिला शिक्षकांचे प्रमाण ५४.२% वर पोहोचले आहे, ज्यामुळे विद्यार्थिनींच्या नावनोंदणी दरात लक्षणीय वाढ झाली आहे. मात्र, ग्रामीण भारतात फक्त ३५% शाळांमध्येच डिजिटल सुविधा उपलब्ध आहेत. कोविडनंतर ८०% शाळांनी ऑनलाईन शिक्षणाचा स्वीकार केला असला तरी, प्रत्यक्षात केवळ ५६% शिक्षकच डिजिटल साधनांचा सक्रिय वापर करत आहेत.
शिक्षकाचा प्रवास आज दोन टोकांदरम्यान चालतो आहे — एका बाजूला पारंपरिक मूल्यांची पायाभरणी तर दुसऱ्या बाजूला तंत्रज्ञानाच्या वेगवान युगाशी जुळवून घेण्याची धडपड. याच दरम्यान शिक्षक अनेक आव्हानांचा सामना करतात.
-
विद्यार्थ्यांचे मानसिक आरोग्य जपणे आज अत्यावश्यक झाले आहे. प्रचंड स्पर्धेच्या युगात मुलांच्या भावनिक जगाला ओळखून त्यांना आधार देणे हे शिक्षकांचे नवीन कार्यक्षेत्र बनले आहे.
-
पालकांच्या अवास्तव अपेक्षा आणि शिक्षणाच्या व्यापारीकरणामुळे शिक्षकांचा आत्मसन्मान जपणे हीसुद्धा एक लढाई ठरली आहे.
-
अतिरिक्त प्रशासकीय कामे, जबाबदाऱ्यांचा भार आणि तणावामुळे ७५% शिक्षक मानसिक तणावाचा सामना करत आहेत, आणि त्यापैकी ४५% शिक्षक मानसिक आरोग्याच्या समस्यांशी झुंज देत आहेत.
या सगळ्यातूनही शिक्षक थांबत नाही. तो शिकत राहतो, स्वतःला घडवत राहतो आणि बदलत्या काळाशी जुळवून घेत राहतो. नवीन तंत्रज्ञान, अभिनव अध्यापन पद्धती, मानसिक आरोग्याविषयीचे प्रशिक्षण हे आता शिक्षकासाठी पर्याय नसून आवश्यकता बनले आहेत.
शिक्षक, पालक आणि प्रशासन यांच्यातील संवादाचे पूल अधिक मजबूत करणे आजची गरज आहे. कारण पारदर्शकतेतच विश्वासाची पायाभरणी होते. आणि हा विश्वासच पुढील पिढ्यांना घडवणाऱ्या शिक्षकाचा खरा आधार ठरतो.
ज्ञान फक्त पुस्तकांमध्ये नसते; ते शिक्षकाच्या कृतीत, संवेदनशीलतेत आणि सहानुभूतिपूर्ण वर्तनात असते. शिक्षक हे केवळ शिक्षणाचे माध्यम नाहीत, ते समाजाच्या भविष्याचे शिल्पकार आहेत.
आज, या जागतिक शिक्षक दिनी, समाजाने शिक्षकांच्या अथक परिश्रमांना मान द्यावा, त्यांचा सन्मान करावा, कारण शिक्षक सन्मानित झाले, की शिक्षण अधिक प्रभावी होते आणि भविष्य अधिक प्रकाशमान होते.
